Poradnik

Budowa modelu drewnianego z zestawu czyli jak zrobić model statku z drewna ?

Budowa modelu żaglowca z zestawu podlega kilku uniwersalnym zasadom, jednak poszczególni producenci proponują rozwiązania budowy modelu nieznacznie różniące się od siebie. W niniejszym mini-poradniku staraliśmy się przedstawić rozwiązania typowe dla firm hiszpańskich takich jak OcCre, Disramodel czy Artesania Latina jak i włoskich: Amati, Mamoli i Mantua Model.

Kleje i farby modelarskie:

• Kleje
• Farby
  

Narzędzia modelarskie do modeli drewnianych:

• Narzędzia modelarskie
  

Poszczególne etapy budowy modelu żaglowca z drewna:

• Szkielet
• Pokłady
• Poszycie listewkowe
• Wyposażenie kadłuba i pokładu
• Omasztowanie
• Olinowanie
• Malowanie drewnianych modeli

Kleje do modeli drewnianych

Do sklejenia modelu potrzebnych jest kilka rodzajów kleju. Poniżej znajduje się opis podstawowych klejów stosowanych przy składaniu żaglowców:

Farby do drewnianych modeli żaglowców

Tu sprawa wydaje się prosta. Drewno jest bardzo przyjaznym surowcem do malowania i wszelkie farby mogą okazać się dobre do malowania drewna. Nie tylko stricte modelarskie. Oferta naszego sklepu modelarskiego zawiera farby Humbrol i Vallejo które w zupełności wystarczą do malowania modeli drewnianych. Generalnie farby Humbrol są trudniejsze w obsłudze bo dłużej schną i trzeba je rozcieńczać specjalnymi rozcieńczalnikami lub benzyną. Mają jednak tę przewagę że nie wymagają podkładu, zwłaszcza na elementach metalowych. podłoże nie musi być też idealnie odtłuszczone. Zaletą akryli Vallejo jest szeroka gama kolorów oraz dobre krycie (z pewnymi wyjątkami).

Narzędzia modelarskie do drewnianych modeli

Do budowy prostego i średnio zaawansowanego modelu z zestawu nie potrzeba skomplikowanych urządzeń. Podstawowym wyposażeniem warsztatu będą narzędzia modelarskie do obróbki drewna. Ze względu na zastosowanie można podzielić je na kilka grup:

• Cięcie. Podstawowym narzędziem do przecinania miękkich i cienkich listewek jest nóż segmentowy. W praktyce wystarcza całkowicie nóż o najwęższym ostrzu (np. 9mm). Dzięki niemu możemy precyzyjnie przycinać deski pokładu, listewki poszycia czy elementy omasztowania. Dla własnej wygody możemy taż zainwestować w specjalna gilotynę do cięcia listewek która na pewno ułatwi i przyspieszy pracę. Przy bardziej precyzyjnych pracach warto posłużyć się skalpelem modelarskim. Pozwoli to na operowanie końcówką tnącą w miejscach trudniej dostępnych, ale wymagających jednocześnie dużej precyzji. Nóż segmentowy z szerokim ostrzem (np. 18mm) będzie niezbędny przy obróbce większych fragmentów. Niektóre firmy produkujące zestawy stosują twardszą sklejkę do budowy szkieletu i tu taki nóż może okazać się niezastąpiony. Narzędzie będzie również pomocne przy zgrubnym obrabianiu masztów i rei. Ostatnim z przydatnych narzędzi do cięcia drewna jest piła modelarska, która z powodzeniem poradzi sobie z twardszymi i grubszymi listewkami np. z drewna orzechowego. Do przecięcia grubszych listewek w zupełności wystarczy skalpel AK1 lub AK4 z brzeszczotami KB4WS3 lub KB4NS3. Warto tu jeszcze wspomnieć o strugu czyli mini heblu który w sposób kontrolowany skrawa odpowiednią grubość wióra i jest niecenioną pomocą przy wykonywaniu masztów czy redukowaniu grubości listewek.
• Wyginanie listewek. Ten etap napawa niektórych początkujących modelarzy przerażeniem. Niepotrzebnie. Producenci narzędzi dla modelarstwa drewnianego stanęli na wysokości zadania i tym samym pracę ułatwią nam specjalne giętarki do listewek. Generalnie można podzielić je na mechaniczne, czyli takie które wyginają listewkę nadłamując ją niejako z jednej strony oraz elektryczne. Te drugie są bardziej skuteczne oraz dają większy komfort i odwracalność procesu wyginania listewek.
• Wiercenie. Im większy model tym więcej otworów o bardziej zróżnicowanych średnicach trzeba będzie nawiercić. Na tym etapie warto mieć na wyposażeniu warsztatu wiertła o rożnych średnicach (np. 0,5, 1,0, 1,5 mm). Do wiercenia otworów potrzebna będzie też oprawa do tych wierteł w postaci mini wiertarki napędzanej ręcznie. W ograniczonym stopniu do mocowania wierteł można użyć ołówków z regulowanym zaciskiem. Oczywiście jeśli już dysponujemy mini wiertarką elektryczną z odpowiednio przystosowaną głowicą to taki zestaw w zupełności wystarczy.
• Szlifowanie. Zaraz po cięciu i wierceniu, szlifowanie jest najczęściej wykonywaną czynnością podczas budowy modelu statku z drewna. Im precyzyjniej będziemy posługiwać się narzędziami tnącymi, tym mniej szlifowania nam pozostanie. Przy tej czynności niezbędne będą papiery ścierne o różnej gradacji oraz kostkę szlifierską (klocek szlifierski) w którym będzie można go przytrzymać. Wraz z rozrostem warsztatu warto zaopatrzyć się w różne kostki szlifierskie. W przypadku drewnianych kostek szlifierskich warto je przed użyciem polakierować aby w takcie prac na mokro nie ulegały zniszczeniu. Przy obróbce i profilowaniu niewielkich lub trudno dostępnych elementów przydatne będą również pilniki igiełkowe (iglaki).
• Malowanie. Dla wielu modelarzy sklejających modele drewniane statków jest to jeden z najprzyjemniejszych etapów budowy modelu. Z pewnymi wyjątkami, drewno ma zazwyczaj właściwość dobrego przyjmowania wszelkich powłok malarskich. Aby praca była łatwa i przyjemna polecamy zaopatrzyć się w pędzle o różnych końcówkach i różnej gradacji. Cienkie pędzle o przekroju okrągłym, tzw. retuszerskie, dobrze sprawdzają się przy malowaniu niewielkich detali. Duże powierzchnie, w tym dno modelu, warto malować pędzlami płaskimi. Przy tej czynności warto posiłkować się taśmami malarskimi. Tanim ale jednoczenie przydatnym narzędziem przy malowaniu jest kubek. Możemy w nim zawiesić pędzle tak aby włosie było zanurzone w rozpuszczalniku a jednocześnie uniknąć jego zgięcia a więc zniszczenia. Dzięki niemu te same pędzle posłużą nam przez kilka a nawet kilkanaście lat. Przy malowaniu większych powierzchni warto rozważyć zakup aerografu. Może okazać się to konieczne w przypadku malowania super gładkich i dużych powierzchni które mają być pokryte emaliami typu Humbrol. W modelarstwie szkutniczym używa się przede wszystkim aerografów o dużych dyszach. Często jednak problem dużych powierzchni niwelują samochodowe farby w sprayach. Pozostałe narzędzia przydatne przy budowie modelu drewnianego:
• Młotek. Potrzebny przy wbijaniu gwoździ, głównie przy układaniu poszycia listewkowego kadłuba statku. Wagomiar obucha oscylujący w granicach 30-60 gram w zupełności wystarcza.
• Gwoździarka. Urządzenie to pozwala na łatwiejsze umieszczenie gwoździa w odpowiednim miejscu. Dzięki prowadnicy wbijany gwóźdź nie zejdzie z toru i zostanie niejako wciśnięty w odpowiedni punkt. Przy doborze gwoździarki warto zwrócić uwagę na to jakiej szerokości gwoździ będziemy używać oraz chwyt jakiego rodzaju będzie dla nas najwygodniejszy.
• Podstawka montażowa (Stocznia modelarska). Ułatwia pracę już na samym początku budowy żaglowca z drewna. Umocowana w niej wodnica (kil) pozwala skupić się na równym ułożeniu wręg , pokładu oraz innych elementów szkieletu. Stocznia znajdzie zastosowanie tylko w przypadku modeli o tradycyjnej konstrukcji kadłuba. W przypadku niektórych modeli z firmy Billig Boats jej zakup będzie tylko zbędnym wydatkiem.
• Ołówek. Im bardziej precyzyjny tym lepiej. Popularny ołówek automatyczny o średnicy 0,5mm powinien w zupełności wystarczyć do przeniesienia szablonu żagla na płótno, narysowania imitacji gwoździ na deskach pokładu czy zebrania długości na maszty. To oczywiście tylko kilka zastosowań i w trakcie budowy modelu drewnianego statku zastosowanie dla tego „narzędzia” będzie znaczenie szersze.
• Linijka, ekierka i kątomierz. W zasadzie każdy chyba posiada te narzędzia w domu. Warto jednak o nich pamiętać przed przystąpieniem do prac nad drewnianym modelem statku ponieważ mogą się przydać m.in. przy korekcie prostopadłości owręża i większych detali na pokładzie czy choćby przenoszeniu wymiarów z planu na materiał.
• Kombinerki, cążki i szczypce. Niewielkie rozmiary i precyzyjny chwyt to pożądane cechy tego typu narzędzi. Przydatne przy formowaniu wszelkiego rodzaju elementów metalowych takich jak np. okucia steru, relingi czy podwięzie burtowe (wantowniki) oraz wszelkie drobiazgi z blachy fototrawionej. Kombinerki ze specjalnymi zaokrąglonymi końcówkami idealnie sprawdza się przy wykonywaniu drucianych oczek i szpilek z oczkami.
• Pęseta modelarska (pinceta). Niezastąpiona przy bardzo delikatnych pracach nad olinowaniem żaglowca czy wyposażeniem pokładu. Jeśli nie dysponujemy „trzecią ręką” to warto skorzystać z takiej pęsety w trakcie malowania detali przed przyklejeniem do pokładu.
• Mata podkładowa. Nie jest konieczna jeśli stół na którym pracujemy przeznaczony jest w niedługim czasie do wyrzucenia. Mata oszczędza meble, ale pozwala także lepiej przytrzymać obrabiany materiał i uzyskać większą precyzję ciecia. Oszczędza też ostrze narzędzia. Maty występują w wielu rozmiarach, począwszy od rozmiaru A5 aż do rozmiaru A2 a nawet A1.
• Ściski modelarskie. W dobie klejów szybkoschnących konieczność korzystania z tego typu narzędzi została ograniczona. Używany jest głównie przy montażu elementów szkieletu modelu drewnianego statku. W dalszych etapach warto jednak mieć pod ręką różne rodzaje ścisków ponieważ nigdy nie wiadomo w którym momencie ich brak spowoduje
• Trzecia ręka. Narzędzie pomocne zwłaszcza przy lutowaniu, ale nie tylko. Ułatwia np. malowanie drobnych, nie przyklejonych do kadłuba modelu elementów oraz obróbkę niewielkich detali.
• Naciąg do want. Urządzenie ułatwia montaż want i wyblinek przed przystąpieniem do zawieszenia ich na modelu statku.
• Radełko ma zastosowanie w przypadku wykonywania nitowanego poszycia dna statku i nie jest konieczne w trakcie budowy modelu drewnianego w standardzie.

Poszczególne etapy budowy modelu żaglowca drewnianego:

Szkielet

Budowę szkieletu rozpoczynamy od przygotowania jego poszczególnych elementów. Części składowe szkieletu są całkowicie wycięte ze sklejki lub trzymają się w ramkach jedynie za pomocą cienkich „mostków”. Przed wyjęciem wręgów z ramek należy pamiętać o ich wcześniejszym ponumerowaniu za pomocą ołówka zgodnie z załączonym do zestawu szablonem. W następnej kolejności wręgi należy spasować z podłużnicą i sprawdzić czy nie są wypaczone. Elementy te powinny być ułożone dokładnie prostopadle do wodnicy. Jest to bardzo ważne dla zachowania symetrii modelu. Górne krańce wręgów powinny być w jednej linii z krańcem wzdłużnicy, tak aby pokład przyklejony w późniejszych etapach przylegał równo do wszystkich elementów szkieletu.

Na tym etapie skorzystać możemy ze specjalnej stoczni modelarskiej którą można kupić w kilku wersjach. Na potrzeby budowy tylko jednego modelu możemy także wykonać tego typu uproszczone urządzenie we własnym zakresie. Do jej wykonania posłużą dwie listewki przytwierdzone równolegle do idealnie płaskiej deski. Odstęp pomiędzy listewkami musi być równy szerokości wodnicy. Długość listewek powinna być trochę większa od długości samej wodnicy, a ich wysokość nie powinna przekraczać kilku milimetrów, tak aby wszystkie wręgi mogły być umieszczone w swoich szczelinach. Dobrze spasowany szkielet należy skleić ze sobą za pomocą szybkoschnącego białego kleju.

Do szkieletu należy przykleić również wszelkie wsporniki i wzmocnienia. W celu prawidłowego ułożenia wręgów można wspomóc się różnego rodzaju ściskami. Niektóre firmy stosują bardziej miękką sklejkę, aby ich obróbka była w późniejszych etapach łatwiejsza zwłaszcza podczas układania poszycia. W tym przypadku wręgi rozmieszczone są w niewielkich odległościach, aby zachować sztywność konstrukcji.

Z kolei twarda sklejka przyczyni się do powstania sztywniejszego kadłuba, ale jej obróbka będzie bardziej problematyczna. Na samym końcu łącznia szkieletu można poprawić zwykłym klejem stolarskim typu "Wikol" w celu wzmocnienia konstrukcji.

Pokłady

W zależności od zestawu, pokład należy pokryć listewkami przed jego przyklejeniem do kadłuba lub dopiero w momencie, gdy pokład będzie już osadzony na szkielecie. Listewki modelarskie mają na celu imitację deskowania i najlepiej układać je od osi symetrii pokładu i postępować w kierunku jego krańców. Istnieje kilka technik wykonania desek pokładu. W najprostszej postaci przyklejone listewki należy „poprzecinać” ołówkiem tak, aby długość desek była odpowiednio proporcjonalna. Za pomocą ołówka i linijki można także wykonać imitację uszczelnień między deskami, które w rzeczywistości wykonane były zazwyczaj z konopi impregnowanych smołą.

Jeśli decydujemy się wykonać poszycie przed przyklejeniem pokładu do szkieletu, należy pamiętać aby listewki wystające ponad obrys pokładu odciąć nożykiem. Tak przygotowane pokłady należy przykleić do wcześniej sklejonego szkieletu. Pokład powinien na całej długości idealnie przylegać do wzdłużnicy i wręgów.

W przypadku gdy przyklejamy pokład do szkieletu bez wykonanego na nim poszycia listewkami, możemy posłużyć się gwoździami dla lepszego zamocowania elementu. Gwoździe mają na celu przytwierdzenie pokładu na szkielecie i po wyschnięciu kleju należy je wyjąć, albo zeszlifować. Pokład zostanie pokryty listewkami w późniejszych etapach budowy modelu.

Na tym etapie warto też przeszlifować wręgi w taki sposób, aby można było w przyszłości ułożyć listewki poszycia. Przy tej czynności należy zwrócić baczną uwagę na wypustki znajdujące się po bokach (dotyczy to tylko niektórych modeli), które posłużą do zamocowania sklejkowych burt.

Poszycie listewkowe >w budowie<

Malowanie drewnianych modeli

Wstęp do malowania modeli drewnianych

Zanim omówimy malowanie drewnianych modeli to trzeba wspomnieć o specyfice tego typu modelarstwa. Kolorystyka modeli żaglowców nie jest jednoznaczna. O ile np. w przypadku modeli plastikowych czołgów czy samolotów kolory podane są często z dokładnością RAL to w przypadku kolorystyki drewnianych żaglowców wygląda to nieco inaczej. Problem polega na skąpej dokumentacji dotyczącej żaglowców której niejednoznaczność pozwala na wiele interpretacji.

Przykład szwedzkiego okrętu Vasa pokazuje jak skrajne są to różne interpretacje. Pierwotnie naukowcy zajmujący się tym okrętem uznali niebieski za kolor dominujący i tak zostało to przedstawione choćby w modelu Vasa firmy Billing Boats. Najnowsze badania pigmentu pobranego z wraku wskazują już na kolor czerwony.

Wobec tego w przypadku odtworzenia kolorów statków musimy polegać głównie na malarstwie danego okresu i wiedzy z zakresu technik szkutniczych.














Ogólne zasady malowania drewnianych modeli

Generalnie są dwie szkoły jeśli chodzi o malowanie dawnych żaglowców. Pierwsza zakłada całkowite pozbawienie modelu malowania tak aby ukazać naturalny odcień drewna w każdym jego fragmencie. Druga opcja zakłada malowanie modelu zgodnie z jego historycznym pierwowzorem. Pomiędzy tymi dwoma opcjami istnieje szereg pośrednich rozwiązań jak np. malowanie jedynie dna na kolor biały lub czarny.

Żaglowce w naturalnym odcieniu drewna.

Modele których żadna drewniana część nie zostanie pomalowana farbą należy polakierować lakierem bezbarwnym. W tym celu można używać lakieru bezbarwnego Kapon który zabezpieczy drewno przed wilgocią i promieniami słonecznymi (blaknięciem). 1-2 warstwy w zupełności powinny wystarczyć. Inną opcją są różnego rodzaju lakiery akrylowe o preferowanym wykończeniu matowym lub półmatowym. Pamiętać należy iż elementy które wcześniej zostały zabejcowane można (a nawet trzeba) również pomalować bezbarwnym lakierem. Lakierowanie jest najlepiej wykonać na jak najdalszym etapie budowy pamiętając o tym że polakierowanego drewna nie da się skleić białym klejem do drewna. Lakierowanie nie jest konieczne w przypadku prostych modeli z pełnym kadłubem.

Malowanie drewnianych części modelu.

W przeciwieństwie do malowania modeli plastikowych, które jest bardzo trudne zwłaszcza jeśli chodzi o kamuflaż, malowanie drewna jest relatywnie proste. Elementy drewniane można malować z dobrym efektem zarówno pędzlem jak i aerografem. Ważne jest przygotowanie powierzchni która powinna być idealnie wyszlifowana oraz odkurzona na sucho np. odkurzaczem. Nawet najmniejsza ilość pyłu po szlifowaniu potrafi zepsuć najprostsze malowanie. Przy malowaniu ważne jest aby nie przesadzić z grubością farby i lepiej rozcieńczyć ją w dwójnasób niż położyć jedną ale grubą warstwę. Jest to bardzo częsty błąd który potrafi całkowicie zepsuć nawet najlepiej sklejony model.

Weathering modeli drewnianych ?

W modelarstwie okrętowym a zwłaszcza szkutniczym rzadko nakłada się przybrudzenia eksploatacyjne czy efekt postarzania (weathering). Zazwyczaj model wykonuje się tak jak wyglądał oryginał tuż przed wodowaniem (stan stoczniowy). O ile w przypadku okrętów stalowych efekty eksploatacyjne generalnie sprowadzają się do nałożenia „rdzy” i podrapania farby o tyle w przypadku żaglowców jest to bardziej skompilowane. Elementy drewniane tych okrętów pod wpływem słonej wody całkowicie zmieniały kolor. Podobnie było z żaglami nie mówiąc już o elementach kutych z żelaza. Chropowate dna także znacznie bardziej obrastały omułkami aniżeli to bywa(ło) na okrętach stalowych.

Na sam koniec warto wspomnieć o zasadach BHP

Zazwyczaj farby zwłaszcza te rozpylone są szkodliwe dla zdrowia i trzeba o tym pamiętać w trakcie malowania. Wyciąg i maseczka z odpowiednim filtrem nie będzie przesadą.

Przed malowaniem warto zadbać o powietrze w pomieszczeniu a dokładnie o jego czystość. Zazwyczaj modele są malowane w miejscu ich wykonywania a tu zwłaszcza po obróbce drewna unosi się sporo drobnego pyłu który chętnie osiada na świeżo pomalowanej powierzchni. W przypadku malowania żaglowców, ze względu na ich wielkość, nie mają zastosowania modelarskie komory lakiernicze. Te nadają się jedynie do mniejszych modeli lub pojedynczych części budowanego modelu.

Przed malowaniem warto zadbać o powietrze w pomieszczeniu a dokładnie o jego czystość. Zazwyczaj modele są malowane w miejscu ich wykonywania a tu zwłaszcza po obróbce drewna unosi się sporo drobnego pyłu który chętnie osiada na świeżo pomalowanej powierzchni. W przypadku malowania żaglowców, ze względu na ich wielkość, nie mają zastosowania modelarskie komory lakiernicze. Te nadają się jedynie do mniejszych modeli lub pojedynczych części budowanego modelu.